Wanneer volwassen kinderen met hun ouders breken, blijven ouders achter met vragen, zelfverwijt, schuldgevoel en rouw. Zeker wanneer het kind van rond de twintig vlak ervoor heeft aangegeven dat het lijdt aan genderdysforie, een aandoening waarover ouders zich zorgen kunnen maken, gezien de mogelijk levenslange medische behandeling en de vijandigheid ten aanzien van trans personen binnen sommige bevolkingsgroepen, die nog niet is opgelost.

Welke praktische adviezen zijn er voor ouders in deze situatie? Speelt het advies uit de online transgender-supportgroepen om de Gray Rock Method toe te passen een rol in de breuk tussen transgender personen en hun ouders? Of veroorzaken ingrijpende gebeurtenissen eerder in het leven deze verwijdering?

Op eigen benen

Voor ouders is de relatie met hun volwassen kinderen een nieuwe dimensie in hun leven. Het kind waarbij je in alle stadia van opgroeien een diepe betrokkenheid hebt gevoeld, is op volwassen leeftijd uit huis gegaan en staat op eigen benen. Gesprekken zijn veranderd, hebben een niveau van ‘volwassenen onder elkaar’ bereikt, al zie je natuurlijk in gedachten ook nog wel eens het spelende, dansende, slimme, wijze, dappere kind van vroeger.

Hoe anders is het wanneer een volwassen kind zich plotseling afstandelijk gedraagt, zich terugtrekt, of, in het ergste geval: het contact volledig verbreekt.

Ingrijpende gebeurtenissen

Vaak gaan er ingrijpende gebeurtenissen of conflicten vooraf aan een breuk tussen ouders en kinderen.1)  Ook kan er sprake zijn van een langdurige worsteling met niet-erkende jeugdtrauma’s, van mishandeling of ouders die geen tegenspraak dulden of zelfinzicht mijden.2)

Toch kunnen ook ouders die zelfkritisch en bewust in het leven staan, minstens één opvoedboek gelezen hebben en het kind met onvoorwaardelijke liefde hebben grootgebracht, te maken krijgen met een onverwachte breuk met hun volwassen zoon of dochter.3)

Excuses en erkenning van emoties

Deze ouders zullen waarschijnlijk geprobeerd hebben om de communicatie te herstellen, met vragen als ‘Wat is er mis gegaan tussen ons?’ ‘Wat kan ik doen om onze relatie te verbeteren?’ Misschien hebben ze geprobeerd om samen naar een psycholoog te gaan, hebben ze aangegeven dat ze de pijn van het kind serieus nemen, dat ze de emoties van het kind erkennen en excuses gemaakt voor alle dingen, die ze met de kennis van vandaag, graag anders hadden willen doen.

Normaal gesproken kun je verwachten dat dit een koers is met kans op een positieve oplossing.
In de praktijk blijkt deze benadering echter lang niet altijd te werken bij volwassen kinderen die na hun achttiende hebben aangegeven te lijden aan genderdysforie en vervolgens abrupt het contact verbraken.

Vragen

Ouders die dit meemaken beleven een periode van verslagenheid. Verdriet, ontreddering en machteloosheid hebben de neiging om je brein over te nemen, zodat je de situatie keer op keer opnieuw te blijft bekijken: wat had ik anders kunnen doen? Hoe had ik dit kunnen voorkomen? Komt dit ooit nog goed?

Ouders met een kind dat — voor hen — geheel onverwacht meldt dat het lijdt aan genderdysforie, stellen zich hoe dan ook vragen als: Wat heb ik over het hoofd gezien, die eerste 18 jaar? Waren die superhelden of prinsessen-kostuums, die het kind jaar in jaar uit in een maatje groter wilde aanschaffen, dan allemaal een maskerade? Om maar te verhullen dat het kind zèlf zich in zijn of haar binnenwereld eigenlijk geen jongen dan wel meisje voelde, en het kind, om maar niet buiten de groep te vallen, nadrukkelijk wilde meedoen met de klasgenootjes? Is dat het, wat ons kind ons nu kwalijk neemt? Dat we dit niet doorzien hebben? Dat we meegingen, in dat, wat kennelijk een maskerade was? Was onze reactie, steunend enerzijds en bezorgd meelevend anderzijds, op de onverwachte boodschap dat het net meerderjarige kind op transitiebehandeling wachtte ongepast, of anders dan het kind gehoopt had?

Online transgender-support-fora

Om erachter te komen hoe onze kinderen hierover zèlf denken, zijn we gaan lezen in de transgender-support-groepen op internet. Wat ervaart iemand met genderdysforie? Hoe kijken mensen met genderdysforie terug op hun jeugd? Onze eigen kinderen willen immers geen enkele vraag, laat staan deze, beantwoorden. Contact wordt onverbiddelijk gemeden.

De online transgender-support-groepen vormen samen een wereld op zich, die feitelijk een breder onderzoek waard is dan dit artikel. Eén aspect viel er echter al snel op. Tientallen, honderden keren lees je verzuchtingen als: “Mijn toxische ouders hebben me gevraagd of ik er geen spijt van zou kunnen krijgen. Hoe ga ik om met deze transfoben?”

Een heel enkele keer lees je hierop als antwoord: “Voor ik begon aan mijn transitie naar vrouw, was mijn moeder ook bezorgd, maar inmiddels steunt ze me volledig. Jouw ouders zullen je vast ook steunen als ze zien dat jij dit echt wil.”
Veel vaker is het antwoord samen te vatten als: “Verspil je energie niet aan die toxische mensen. Er bestaat een techniek die je helpt in de omgang met transfoben. Deze techniek heet Gray Rocking.”

De ‘Gray Rock Method’

Daarna volgt een uitleg van de techniek, ook wel Gray Rock Method of Grey Rocking genoemd.
“Vermijdt oogcontact. Geef korte antwoorden, het liefst niet meer dan Hm. Beëindig gesprekken zo snel mogelijk, reageer niet op SMS’jes en voorkom boven alles dat je emotie of kwetsbaarheid toont. Dit maakt je oninteressant voor manipulatoren zoals jouw ouders.”

Onverwachts begrijp je uit die beschrijving wat er aan de hand is. Dit is een exacte beschrijving van het gedrag dat je in maanden hebt zien uitgroeien tot de beëindiging van alle contact.

Hoewel de Gray Rock Method op sites van vakbladen beschreven wordt als techniek om om te gaan met mensen met een Narcistische Persoonlijkheidsstoornis 4) 5),  lijkt er nauwelijks onderzoek gedaan te zijn naar de techniek, of naar de gevolgen van het toepassen van Gray Rocking in andere situaties.
Uitgebreid wetenschappelijk onderzoek, o.a. door Kipling D. Williams, is wel gedaan naar ostracisme. Dat is het negeren en buitensluiten van individuen of groepen door een individu of groep, dat zowel lichamelijke reacties als psychische schade kan veroorzaken.6) Over de ontwikkelaar van het Gray Rock-concept, een ‘Amerikaanse mental health blogger met de naam Skylar’ is vrijwel niets bekend, al staat haar oorspronkelijke artikel uit 2012 nog steeds online.7)

Of de op de transsupport-discussieplatforms aangeraden Gray Rock Methode daadwerkelijk een rol speelt in familie-breuken als deze, is te complex om zonder deskundig onderzoek hiernaar vast te stellen. Over de voor- en nadelen ervan, lezen we alleen bij ervaringsdeskundigen. Zo schrijft Jaime Hoerricks, PhD, trans vrouw met autisme spectrum-diagnose die zelf de methode toepast, waarom ze voor Gray Rocking koos, en welke nadelen zij ervan ondervindt.8)

Rouw

Al met al is het niet vreemd dat beëindiging van contact met hun volwassen kind voor ouders tot een periode van rouw leidt.9) Je blijft de ouder van het kind, anders dan bijvoorbeeld bij een echtscheiding of afscheid van een partnerschap.

Evenmin is het vreemd dat je je, juist vanuit je ouderschap en onvoorwaardelijke liefde voor het kind, blijft afvragen wat je anders had kunnen doen. Op alle niveaus neem je zaken onder de loep. Had je bewuster aandacht moeten geven aan identiteitskwesties, zoals genderrol of genderidentiteit? Zelf stam je misschien uit de jaren zeventig, een progressieve periode waarin man-vrouwverschillen mochten vervagen, waarin ook jongens leerden breien, meisjes met elektronica mochten knutselen en met die moderne instelling heb je je eigen kind ook opgevoed. Had je je meer moeten verdiepen in huidige trend van wereldwijd toenemende ongelijkheid tussen man en vrouw? Of had je juist meer nadruk  moeten leggen op het verbeteren van de sociale communicatie en interactie van je kind? Of had je anders moeten omgaan met een eventuele diagnose als autisme spectrum stoornis, dan vreemde oppas vermijden en verder zoveel mogelijk organiseren tot normaal en duidelijk?

Autisme spectrum stoornis

We noemen autisme spectrum stoornis in deze voorbeelden niet omdat dit noodzakelijk zou leiden tot contactbreuk met de ouders of tot genderdysforie. Zeker niet. Wel is er bij autisme sprake van bepaalde problemen op het gebied van sociale interactie en het onderhouden van relaties.10) Sommige bronnen wijzen erop dat bij  contactbreuk met de ouders ook autisme een rol kan spelen.11) Daarnaast blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat er een link bestaat tussen autisme en genderdysforie, in de zin dat mensen met genderdysforie bijna vier keer meer kans hebben om autisme te hebben dan de algemene bevolking.12)

Argusogen

Terwijl je alle factoren onderzoekt die een rol gespeeld kunnen hebben, bekijken familie en vrienden je met argusogen: wat hebben jullie gedaan dat je kind het contact met jullie verbreekt? En, als je daardoor nog niet de paria-status bereikt hebt, zijn er wel mensen die vragen waarom je de ontstane afstand tot je kind zo diep betreurt: “Dat nare gedrag van jullie kind stond mij al jaren tegen.” Ja, je wordt bedankt, familie, vriend: het blijft wel ons kind. Wat jij naar gedrag noemt heet autisme spectrum. Daar zou jij, gezien het voorkomen daarvan in onze familie en vriendenkring, zo onderhand toch wat meer kennis over mogen hebben. Denk je dan bij jezelf.

Uitgeput

Al met al is het bijna onvermijdelijk dat ouders emotioneel uitgeput raken in alle facetten van dit contactverlies. Zeker wanneer het gepaard gaat met genderdysforie, als aandoening met een levenslang medisch traject en het vooruitzicht van nog steeds bestaande vijandigheid ten aanzien van transgender personen binnen sommige bevolkingsgroepen.

Probeer allereerst te accepteren dat je kind zijn of haar eigen pad bewandelt, hoeveel zorgen jij ook hebt over de lange termijn en de toekomst van je kind in een transgendervijandige wereld en een blijvend medisch traject. Jouw zorgen, hoe gerechtvaardigd ook, verbeteren in deze situatie het leven van je kind niet. Je kind is volwassen, meerderjarig en is de enige die beslist over zijn of haar leven en lichaam.
Acceptatie is vaak het begin van emotionele rust. Allereerst voor jezelf, en in tweede instantie ook voor je kind. Erken dat je niet alles kunt beheersen, zeker niet de keuzes van je volwassen kind. Laat de gedachte los dat het jouw verantwoordelijkheid is om je kind te behoeden voor — wat jij ziet als — rampspoed. Acceptatie en erkenning van de keuzevrijheid van je kind zal, zeker als er weer een vorm van contact met je kind ontstaat, ook de relatie met je kind ten goede komen.

2: Stel redelijke grenzen, ook in gezelschap

Het komt voor dat kinderen die breken met de ouders, wel contact houden met andere familieleden. Vooral kinderen die geneigd zijn om zwart-wit te denken lijken dit te doen. Ouders zijn transfoob dus zwarte schapen, grootouders en broers-zussen van de ouders zijn wit. Zodoende weet het volwassen kind zich tijdens familiegelegenheden joviaal op te stellen naar elke aanwezige, behalve naar de eigen ouders, die het kind behandelt als lucht.

Passief-agressief

Wie een tafereel als dit van een afstand gadeslaat, ziet hoe het volwassen kind daarmee op een indirecte manier spanning creëert. Een grootouder, oom of neef betrekt één van de buitengesloten ouders in het gesprek en het kind blijft steevast elk alledaagse woord van de ouder negeren. Tijdens een diner worden sauzen of gerechten nadrukkelijk niet doorgegeven wanneer ze bestemd zijn voor een van de ouders. Wordt een van de ouders door één van de anderen een vraag gesteld, dan zien we het volwassen kind met de ogen rollen of andere gezichtsuitdrukkingen van afkeur trekken, vaak gericht op iemand waarmee het kind een ‘bondje’ heeft, die dan reageert met een gebaar van ‘ja, gaap wat een gezeur.’

Hierop reageren is bijzonder lastig, ook voor de mensen die hier buiten staan en het alleen maar waarnemen. Daarom hebben we voor situaties als deze alleen een algemeen advies.

Probeer op een respectvolle manier te reageren op concreet gedrag, door bijvoorbeeld te vragen wat je kind bedoelt met non-verbale uitingen als oogrollen of zuchten, en aan te geven dat jij je er niet prettig bij voelt. Het is begrijpelijk dat we boos worden van emotionele manipulatie — wat deze stiltebehandeling en non-verbale passief-agressieve communicatie eigenlijk is — maar verwijten en confrontatie lokken alleen meer negativiteit uit. Grenzen stellen — door aan te geven dat jij je hier niet prettig bij voelt — en een opening te bieden in een vraag als ‘wat bedoel je met….?’ helpt beter om je eigen welzijn en de sfeer tijdens familiebijeenkomsten te beschermen.

Familie-scheuring

In families met ingewikkeld of niet-erkend autisme, autisme dat snel-getriggerd ruzie zoekt, familieleden jarenlang bekritiseert of pest, bepaalde standpunten afdwingt en daarmee de sfeer bederft, zie je soms familie-scheuringen ontstaan, waarin de ene helft van de familie kiest om niet meer met het familielid met autisme om te gaan, en de andere helft die persoon blijft gedogen. Simpelweg omdat geen van de familieleden adequaat kan omgaan met de spanning die rond dit gedrag ontstaat.

Dat is een situatie die je niet wil bereiken.
Wanneer je duidelijk ongepast gedrag waarneemt, gedrag dat een van de aanwezigen logischerwijs kwetst, zoals kleinerende of sarcastische opmerkingen maken of iemand nadrukkelijk buitensluiten, kun je ter plekke, zodra het plaatsvindt, rustig aangeven dat dergelijk gedrag voor jou onacceptabel is. Probeer dit te doen zonder confrontatie te zoeken. Je weet dat je kind niet met jou wil praten, je hoeft dus ook niet op een gesprek aan te sturen. Hou het bij simpel, kort en duidelijk aangeven van jouw grenzen. Dat kan je helpen om je eigen emotionele ruimte — mogelijk ook die van de familieleden, maar dat hoeft niet voorop te staan — te beschermen.

Draagkracht en verwachtingen

Complex en giftig passief-agressief gedrag ondergaan, wat negeren en buitensluiten feitelijk is,13)  kan ook teveel voor ouders worden. Alleen jij kunt bepalen wat teveel voor je is, geen enkel ander familielid kan voor jou beslissen dat jij dit moet ondergaan. Hou dus ook je eigen motivatie om naar familiebijeenkomsten te gaan tegen het licht: wat hoop je? Wil je jezelf beschikbaar stellen, in de hoop dat je kind van gedachten is veranderd en bij deze bijeenkomst zal terugkeren naar een normaal contact? Hoe realistisch is dat op dit moment? En hoe teleurgesteld gaan jullie naar huis, wanneer dit niet zo blijkt te zijn? Een goede vuistregel is: als een situatie je emotionele gezondheid aantast, dan is het tijd om een grens te trekken. Dit kan betekenen dat je besluit niet naar bepaalde bijeenkomsten te gaan, of dat je bewust kiest voor een kortere interactie met je kind.

3: Zoek afleiding in ontspannende of betekenisvolle activiteiten

Het is gemakkelijk om jezelf te verliezen in zorgen over de relatie met je volwassen kind, of over de keuzes die hij of zij maakt. Probeer de constante mentale belasting — want dat is het — te doorbreken door je aandacht te richten op andere activiteiten. Activiteiten die fysieke of mentale inspanning vragen, zoals tuinieren, hobby’s, handvaardigheid of overzichtelijke klussen in huis, kunnen je helpen om je stemming te verlichten. Denk bijvoorbeeld aan het opruimen van een plank of kast per dag. Dit zijn kleine, haalbare doelen die je kunnen helpen om je gedachten af te leiden en die je, wanneer ze gedaan zijn, een gevoel van voldoening geven.

Sowieso kan een mens met zorgen de neiging hebben om bepaalde taken te laten versloffen. Wanneer je dagelijkse routines creëert, gepland — vast in je agenda — afleiding zoekt in hobby’s en klusjes, kun je de controle over je eigen leven terugnemen. Dit geeft je structuur en rust in een tijd van emotionele chaos.

4: Zoek professionele ondersteuning, als dat kan

Professionele hulp kan een goede optie zijn, sterker nog: eigenlijk zou je met problemen als deze bij de huisarts terecht moeten kunnen. Helaas is het in de huidige zorgwereld met wachtlijsten lastig om om toegang te krijgen tot BIG-geregistreerde psychotherapeuten en de genderkliniek van je volwassen kind kent geen begeleiding voor ouders, wat anders ligt voor ouders met een minderjarig kind. Toch kan het nuttig zijn om via je huisarts te zoeken naar een therapeut met specialisatie in gezinsdynamiek en relatieproblemen met volwassen kinderen.

Kies wel zorgvuldig wanneer je besluit om hulp te zoeken buiten de reguliere zorg.14) Er zijn veel therapeuten en coaches die buiten het BIG-register en vergoedingssysteem van de verzekeraars vallen, maar niet allemaal hebben ze de noodzakelijke expertise. Ervaring met genderdysforie of autisme ontbreekt soms.

5: Onderhoud je eigen sociale kring

Ouders van transgender twintigers die met hen gebroken hebben, kunnen zich geïsoleerd voelen. Weet dat je niet alleen bent. Je hebt lotgenoten. Ook zullen er onder je familieleden, vrienden en kennissen mensen zijn die begrijpen wat je doormaakt, ook als ze zelf niet precies hetzelfde meemaken.
De gedachte ‘ik val anderen alleen maar lastig met mijn onbegrijpelijke situatie’ klopt niet. Ieder mens maakt vroeg of laat onbegrijpelijke situaties mee, en het voordeel van je eigen sociale kring kan zijn dat ze jou en je kind al tientallen jaren kennen.
Probeer dus ondanks je gepieker en moedeloosheid de contacten met vrienden niet te laten versloffen. Ook een sterke sociale kring kan een buffer zijn tegen burn-out.

6: Oefen zelfzorg en mindfulness

Burn-out ontstaat, kort gezegd, wanneer we te veel geven zonder voor onszelf te zorgen. Zelfzorg is geen luxe, maar een noodzaak, zeker wanneer je te maken hebt met complexe vragen, zelfverwijt, schuldgevoel en rouw om verlies. Kleine gewoontes zoals een dagelijkse wandeling, een boek lezen of tijd doorbrengen in de natuur kunnen bijdragen aan een gevoel van rust en herstel.

Ook het beoefenen van meditatie, eenvoudige ontspanningsoefeningen of mindfulness kunnen helpen om de emotionele spanning te verlichten. Door bewuster in het moment te leven en je aandacht te richten op je eigen behoeften, kun je emotioneel weer in balans komen.

Voorbehoud

Boeken over mindfulness vereisen wel een voorbehoud. Er blijken verschillende stromingen binnen deze aandachtstraining te bestaan. Behulpzame mindfulness-boeken zich richten onder andere op zelfinzicht-gevende vragen. Vragen naar onbewuste overtuigingen bijvoorbeeld, die je in het dagelijks leven kunnen dwarszitten. Boeken in deze categorie mindfulness bevatten schrijfoefeningen die zelfinzicht bevorderen, ademhalingsoefeningen en ontspanningsoefeningen. Maar zodra je beloften als optimale liefde, inkomen, carrière of succes door manifesteren in een mindfulness-inhoudsopgave aantreft, loop je een flinke kans een kwakzalverij-boek vol loze beloften te kopen.

7: Wees mild, voor jezelf en anderen

Mensen met schuldgevoel, met behoefte aan grip en de wens om hun situatie te veranderen kunnen hun mildheid verliezen. Ze kunnen zichzelf straffen met schuldgevoel en als-ik-maar’s. Ze kunnen zich tot anderen richten om hen over te halen de situatie op te lossen, terwijl die anderen evenmin in staat zijn tot mediation, zolang dit niet van beide kanten gewenst is.

Het is normaal dat je uitziet naar een betere relatie met je kind, maar als dat momenteel niet mogelijk is, bereik je meer met acceptatie en mildheid. Daarmee bereik je immers dat je zelf weer in evenwicht komt.

Misschien is het ook goed om te kijken naar de dingen die je doet of zou doen om de relatie te herstellen? We hebben soms als ouders de neiging om iemand die zich als Gray Rock opstelt te behandelen als ieder ander — en op een familiebijeenkomst bijvoorbeeld te zeggen ‘Wat leuk dat je er bent.’ Maar hoe is het voor jezelf, als die ander dan doet alsof er niemand gesproken heeft en jou zelfs geen blik waardig keurt? Ook kun je je afvragen wat je daarmee communiceert. Ontkenning van je kind’s opstelling en de emotie die er (waarschijnlijk) achter zit? Ook kunnen we als ouders de begrijpelijke neiging hebben om smeekbeden op verjaardagskaarten of rond feestdagen te versturen. Maar het kind ziet waarschijnlijk alleen een claimende monoloog, een bevestiging van zijn of haar gedachten over je. Helaas is er weinig dat je in dit stadium kunt doen, hoe graag je dat ook zou willen. Daarom is zorgen voor je eigen emotionele evenwicht waarschijnlijk het beste, ook voor het moment dat er — hopelijk ooit — weer een dialoog met je volwassen kind ontstaat.

Conclusie en samenvatting

Omgaan met een volwassen kind dat alle contact met je verbreekt, is een van de moeilijkste ervaringen die ouders kunnen meemaken. Of de in online transgenderfora aangeraden15) Gray Rock Method een rol speelt in breuken als deze, is te complex om zonder wetenschappelijk onderzoek hiernaar vast te stellen. Wel valt het op dat dit advies regelmatig terugkeert op transsupport-discussieplatforms.

Terwijl je geen controle hebt over de keuzes die je kind maakt, kun je wel invloed uitoefenen op de zorg voor je eigen welzijn. Door grenzen te stellen, afleiding te zoeken, steun te vinden bij anderen, en professionele hulp in te schakelen wanneer mogelijk, kun je emotionele overbelasting verlichten en burn-out voorkomen.